Czetwertyński-Światopełk Aleksander († 1769), konsyliarz konfederacji barskiej. Syn Gabriela i Barbary ze Stempkowskich, kasztelanki bracławskiej, był jedną z bardziej wpływowych osobistości w wojew. bracławskim, jako »mąż wielkiej prawości«. Karierę urzędniczą rozpoczął w r. 1744 od podsędka ziemskiego bracławskiego, a nast. i pułkownika wojsk kor. Należał do partii wojsk. ukraińskiej. 8 II 1754 podpisał i wniósł do grodu winnickiego w imieniu szlachty bracł. manifest przeciw podziałowi ordynacji ostrogskiej. W r. 1756 marszałkował sejmikowi tegoż województwa, zaś po śmierci Augusta III rozpoczął b. czynną agitację za kandydaturą St. A. Poniatowskiego. Na sejmiku przedkonwokacyjnym w Winnicy 1764 r. jako marszałek konfederacji przeprowadził, wprawdzie w scysji z opozycją, posłów – z sobą na czele – przychylnych Poniatowskiemu. Posłował następnie z woj. bracławskiego na sejmy elekcyjny i koronacyjny. Z ramienia pierwszego był delegowany do podpisania i zapieczętowania aktów elekcji, w której wziął osobiście udział. Brał również udział w życiu Wołynia, gdzie posiadał wieś Majków. Związawszy się z nowym królem, otrzymał w r. 1765 mimo sprzeciwów wojewody ruskiego Augusta Czartoryskiego, który forsował Ostrowskiego, podkomorstwo bracł., wakujące po zmarłym jego starszym bracie Michale, zaś w nast. roku starostwo pułtowieckie. Posłował na sejm Czaplica w r. 1766. Z chwilą zawiązania konfederacji barskiej stanął, mimo że stronnik królewski, w jej szeregach jako jeden z najgorliwszych adherentów. Zwoławszy szlachtę bracł. do Winnicy, pociągnął z nią w pole, za co został mianowany konsyliarzem z wojew. bracł. 2 V 1768 r. Wraz z synem Marcelim brał udział w wiosennych walkach, zapewne i w obronie St. Konstantynowa, przy boku Kaz. Pułaskiego. 16 XII 1768 r. jako konsyliarz konfederacji podpisał w Dańkowcach traktat polsko-tatarsko-turecki i miał towarzyszyć jako komisarz przyszłej wyprawie tatarskiej na Ukrainę, ale już 4 I 1769 r. dał się wraz z dwudziestu kilku konfederatami porwać Moskalom w Mohylewie n. Dniestrem. Przewieziony następnie do Mikołajowa, zmarł tam nagle w styczniu t. r., pochowany w St. Konstantynowie. Cz. był ożeniony w r. 1739 z Joanną Ostrowską, z której pozostawił czterech synów.
Niesiecki; Boniecki; Uruski; Kossakowski S. K., Monografie hist.-geneal., W. 1859, I; Bartoszewicz J., w Enc. Org. VI; W. Enc. Il.; Matuszewicz M., Pamiętniki, W. 1876, IV; Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska, W. 1936, I; Akta do interesu ord. ostrogskiej b. m. r., 73; Schmitt H., Dzieje panowania St. A. Poniatowskiego, Lw. 1869, II 17; Nieć J., Dziennik Fr. K. Chojeckiego (w druku). – B. Ord. Kras., rkp. 4061; B. Woł. Tow. Przyj. Nauk., Arch. Mal.
Julian Nieć